NGHỀ LÀM GẠCH ĐÁ ONG

Có một nghề làm gạch xây dựng mà ở nước ta chỉ thấy có ở vùng đất Sơn Tây (Hà Nội), ấy là nghề làm gạch đá ong.

Khác hẳn với gạch đất nung phải qua lò nung, gạch xỉ than phải trộn lẫn một số vật liệu như xỉ than và vôi bột, gạch đá ong chỉ việc đào từ khu đất đá ong lên. Ở Sơn Tây, nhiều vùng có đất đá ong, nhưng tập trung nhiều nhất và tốt nhất, phải nói tới đá ong ở vùng Thạch Thất.

Gạch đá ong có vẻ đẹp tự nhiên và tiện ích cũng khá đặc biệt. Nhà xây tường gạch đá ong thì không khí trong nhà sẽ rất mát mẻ vào mùa hè, ấm áp vào mùa đông. Màu vàng nâu sậm của gạch đá ong dễ gợi tới vẻ đẹp thâm trầm mà ấm áp của đời sống tinh thần vùng trung du Bắc Bộ. Gạch này chịu lực tốt. Nhìn những ngôi nhà ở vùng Thạch Thất tường được xây bằng gạch đá ong, trần nhà bê tông, thấy được sự chắc chắn, vững vàng. Dấu tích chịu lực công phá còn thấy ở nhiều bức tường gạch đá ong Thạch Thất, Sài Sơn là những vết đạn từ thời chống Pháp lỗ chỗ trên tường, không xuyên được và không phá vỡ được bức tường tưởng chừng như rất thô sơ đó. Điều đặc biệt là tường gạch đá ong được xây không phải bằng vôi vữa, xi măng mà gắn mạch bằng đất màu hoặc đất trộn trấu nhào kĩ. Ấy thế mà sự liên kết lại vô cùng chắc chắn, không thua kém gạch nung xây bằng vữa ba-ta hoặc vữa xi-cát.
Việc sản xuất gạch đá ong từ bao đời nay vẫn là phương thức thủ công thô sơ. Với cái thuổng bằng sắt được tôi vừa, cái mai nhỏ làm bằng thép luyện già, người thợ chỉ việc thuốn định hình viên gạch theo kích cỡ tùy ý (thường là 40x30cm, độ dày 20-25cm). Việc thuốn gạch đá ong là công việc nặng nhọc, đòi hỏi tính cần cù, không vội vã. Nếu làm vội, làm ẩu, thì khó lấy được viên gạch vuông vức. Thợ thuốn gạch khéo thì những viên gạch nom như đúc, mà lại đều nhau chằn chặn. Gạch thuốn lên, được xếp so le để phơi nắng phơi gió, thì gạch mới già cứng. Đá ong khi còn nằm trong lòng đất thì mềm, khi thành gạch qua phơi gió và nắng lại có độ cứng. Gạch đá ong như được kết hợp hai tố chất âm và dương là vậy.
Thợ chuyên nghề đi khai thác gạch đá ong không nhiều. Hầu hết người dân ở Thạch Thất, Sơn Tây đều biết thuốn gạch đá ong. Họ tận dụng ngày nông nhàn, mỗi ngày làm được vài chục viên gạch, rồi tích cóp dăm bảy tháng, có khi một hai năm mới đủ gạch để xây một ngôi nhà. Tại làng Hạ Bằng, xã Đồng Trúc (Thạch Thất) còn rất nhiều ngôi nhà xây bằng đá ong. Nếu kể từ đầu thế kỉ này, thì Hạ Bằng được coi như cả làng xây bằng đá ong. Đá ong đã tạo nên vóc dáng làng. Từ tường nhà, tường ngõ, tới cổng nhà, cổng làng đều được xây ghép, xây cuốn bằng gạch đá ong. Đi vào ngõ xóm, thấy hun hút tường đá ong, một vẻ đẹp mộc mạc, thuần khiết chỉ ở vùng trung du này mới có. Người dân sống trong làng đá ong có một cuộc sống bình yên và đôn hậu.

Nay nghề thủ công truyền thống này đang có nguy cơ bị mai một bởi mấy ai giờ còn xây nhà bằng tường đá ong. Người thợ đào thuốn gạch đá ong ở Thạch Thất, Sơn Tây ngơ ngẩn buồn nuối tiếc.

Posted in: